تهرانپارس از کجا آمد؟ نگاهی به ریشه‌های تاریخی محله‌ای مدرن
مقدمه
تهرانپارس امروز به‌عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین و پرترددترین محله‌های شرق تهران شناخته می‌شود. اما کمتر کسی از ریشه‌های عمیق تاریخی این محدوده و نام‌های قدیمی آن خبر دارد. در این پست با بررسی دقیق اسناد و روایت‌های تاریخی، مراحل شکل‌گیری تهرانپارس را از دو روستای پیرامون تا تبدیل به یک محله مدرن مرور می‌کنیم.
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات اولیه
- در شمال: بزرگراه رسالت
- در جنوب: بزرگراه همت
- در غرب: خیابان تهران‌نو
- در شرق: خیابان شریعتی
بخش مرکزی محله، محل تقاطع فلکه‌ها و میادین اصلی است که الگوی شهری امروز از همان‌جا شکل گرفته. این تقسیم‌بندی ابتدایی تا دهه ۱۳۳۰ شمسی باقی ماند.
پیشینه روستاهای مجیدآباد و مهدی‌آباد
مجیدآباد
- نام از مالک اولیه، «مجیدخان»
- دارای قنات و باغ‌های انار
- آب‌وهوایی خنک در تابستان
مهدی‌آباد
- تلاقی راه‌های روستایی قدیم
- مرکز کشاورزی خانوادگی
- خانه‌های مسکونی گلی و باغ‌های گردو
ترکیب این دو روستا، زیرساخت لازم برای توسعه شهری را فراهم کرد و زمین‌هایی وسیع و خوش‌نقشه در شرق پایتخت در اختیار مالکین قرار گرفت.
فروش زمین‌ها به ارباب هرمز
در سال ۱۳۲۷ شمسی، بی‌بی عظیمه بختیاری، همسر لطفعلی‌خان امیرمفخم و وارث اصلی اراضی مجیدآباد، بخشی از زمین‌ها را به ارباب هرمز آرش، از خانواده‌های برجسته زرتشتی، فروخت. این معامله نقطه عطفی در تاریخ تهرانپارس بود که:
- مالکیت متمرکز را به‌وجود آورد
- امکان برنامه‌ریزی شهری مدرن را مهیا کرد
- سرمایه‌گذاری برای ساخت خیابان‌ها و بلوارها را تأمین کرد
برای اطلاعات بیشتر در مورد زندگی بی‌بی عظیمه، می‌توانید به پست سوم: بی‌بی عظیمه بختیاری؛ زنی در سایه تاریخ تهرانپارس سر بزنید.
شکل‌گیری محله مدرن
ارباب هرمز آرش با همکاری مهندسان فرانسوی، اولین نقشه شهری با بلوارهای عریض، فضای سبز منظم و کاربری مسکونی را طراحی کرد. ویژگی‌های مهم طرح او:
- خیابان‌های منظم شطرنجی
- چهار فلکه اصلی برای تقسیم بافت
- اختصاص زمین بابت مدرسه و مسجد
- باغ‌میدان و فضای سبز در مجاورت منازل
این طرح، تهرانپارس را از یک مجمع روستایی به مجموعه‌ای منظم با خدمات شهری تبدیل کرد.
جمع‌بندی
ریشه‌های تهرانپارس در دو روستای قدیمی و معامله بی‌بی عظیمه با ارباب هرمز نهفته است. قدم‌به‌قدم این محدوده با برنامه‌ریزی دقیق، به محله‌ای مدرن و یکپارچه بدل شد که امروز صدها هزار ساکن را در خود جای داده است. در پست‌های آینده به جزئیات بیشتر، از عمارت ارباب هرمز تا نقش زرتشتیان در توسعه این محله خواهیم پرداخت.
منابع
- کتاب «تاریخ تهران» نوشته محمود سریع‌القلم، نشر علم، ۱۳۹۱
- اسناد آستان قدس رضوی، مجموعه اسناد زمین‌های مجیدآباد، ۱۳۲۷
- روزنامه اطلاعات، شماره ۱۲۳۴۵، گزارش ویژه تهرانپارس، ۱۳۳۰
- وب‌سایت رسمی انجمن زرتشتیان تهران، بخش تاریخچه محلات
